Chương quan trọng mà chúng ta vừa đọc không phải là một văn kiện mang tính kỷ luật nhằm điều chỉnh việc sử dụng lời nói, nhưng đúng hơn là một suy tư nền tảng về điều mà ngày nay người ta có thể gọi là việc tạo dựng một bầu khí, một môi trường thuận lợi cho đời sống cầu nguyện mà Thiên Chúa mời gọi chúng ta.
Đời sống Biển Đức là một đời sống cộng đoàn khá khắng khít ; và truyền thống Xitô, thậm chí là Trappe, chỉ đơn giản là đã nghiêm túc hóa những gì đã được trình bày trong Tu Luật. Từ đó nảy sinh một kinh nghiệm mà tất cả chúng ta đều đã từng trải qua : đó là mối tương quan có thể nói là nhân-quả giữa đời sống chung và sự làm chủ lời nói. Càng sống gần gũi nhau, gần như đè lên nhau, thì lời nói lại càng phải được kiểm soát chặt chẽ ; nếu không, sẽ cần phải tìm cách đảm bảo cho mỗi người một không gian không bị xâm lấn bởi lời nói (ít là bởi lời của người khác), một không gian thinh lặng riêng tư. Theo tôi, đó ít là một phần nguyên nhân dẫn đến việc dần dần biến phòng ngủ tập thể và Đại Thư phòng thành các phòng riêng — điều mà lịch sử đan tu cho thấy là một thực tế lập đi lập lại.
Điều đó có nghĩa là trước hết, lối sống của chúng ta, cũng như bầu khí sống còn thiết yếu đi kèm với nó, là trách nhiệm của chính chúng ta. Dĩ nhiên, sẽ cần đến những quy tắc, và như mọi quy tắc, chúng sẽ được tuân giữ phần nào và luôn cần được nhắc lại. Nhưng nếu trong tâm hồn mỗi người không có xác tín nội tâm rằng việc tạo dựng một bầu khí thinh lặng là điều cần thiết để chúng ta có thể cùng nhau sống ơn gọi chiêm niệm, thì sẽ không có gì thật sự khả thi.
Kỷ luật thinh lặng trước hết không phải là một kỷ luật bên ngoài : nó là một kỷ luật nội tâm. Làm sao kiểm soát lời nói nếu trong lòng ta liên tục sôi sục những tư tưởng, suy tư, oán hận, bất mãn ? Thinh lặng bắt đầu từ sâu thẳm tâm hồn mỗi người, và ta cần thành thật mà nói rằng, trước khi là một kỷ luật – cho dù là nội tâm – thì nó trước tiên là một ân sủng, một thực tại được đón nhận nhưng đồng thời cũng cần được chuẩn bị.
Đó chính là chìa khóa giúp ta hiểu điều thánh Biển Đức muốn nói với ta trong chương này ; vì ở đây không phải là bất kỳ thứ thinh lặng nào, cũng không phải là sự kiềm chế lời nói theo kiểu hình thức nào đó, mà là một thái độ nội tâm đặc trưng nơi người môn đệ – nghĩa là người biết rằng mình cần phải học trước khi nói : người môn đệ thì nên thinh lặng và lắng nghe.
Đó cũng chính là thái độ nền tảng của cầu nguyện, bởi vì chúng ta đều mong muốn trở thành môn đệ của Thiên Chúa, Đấng ban cho ta những gì ta cần để bước theo Ngài. Nhưng làm sao đón nhận ân huệ của Thiên Chúa, nếu không dọn sẵn một không gian để chúng có thể lớn lên ? Dĩ nhiên, xét theo thần học đúng đắn, chúng ta biết rằng không chỉ Thiên Chúa ban ân sủng, mà Ngài còn ban cả những phương tiện để đón nhận ân sủng ấy ; nhưng, không bao giờ – không bao giờ – Ngài làm điều đó mà không có chúng ta, hay chống lại chúng ta.
Môi trường mà Luật muốn tạo dựng nhờ việc tiết chế lời nói là một môi trường của các môn đệ, những người ngay từ đầu đã có ý hướng đón nhận, chào đón, lắng nghe điều họ cần. Nếu chúng ta không phải là những môn đệ như thế, thì chúng ta sẽ không thể góp phần vào việc tạo lập và duy trì môi trường đó.
Vì thế, khi chúng ta đặt ra những câu hỏi về cách sống chung với nhau, thì đây sẽ là một trong những câu hỏi đầu tiên cần phải được nêu lên – và cần phải được trả lời. Tận căn, chúng ta có muốn hay không muốn góp phần vào việc tạo dựng bầu khí cần thiết để đáp lại tiếng gọi của Thiên Chúa ?
Truyền thống lịch sử cũng như chính kinh nghiệm của chúng ta cho thấy rằng câu trả lời cho câu hỏi ấy không hề hiển nhiên. Vậy nếu chúng ta đi sâu vào vấn đề này, thì ta cũng cần đủ can đảm để tự hỏi : mình có thật sự muốn dùng những phương thế đó để tìm kiếm Thiên Chúa không ? Có phải ta đang vướng vào một cám dỗ rất phổ biến là nghĩ rằng : nếu phương thế ấy đã từng hữu ích cho người khác hay trong thời khác, thì ta khôn ngoan hơn, đủ để có thể không cần đến nó ? Một sai lầm chết người, giam cầm ta trong ngõ cụt mà ta cần có sự sáng suốt để nhận ra và lòng can đảm để thoát ra.
Mỗi khi chương sáu của Luật được đọc lên, nó phải đánh thức lại lương tri và thiện chí của chúng ta. Không phải để chỉ trích ai hay đấm ngực ăn năn thay cho người khác. Nhưng là để nhìn thẳng và khiêm tốn vào chính cách sống của mình, và tự hỏi : tôi muốn tìm kiếm Thiên Chúa – vậy tôi có muốn dùng những phương thế để đạt được điều ấy không ? Và trong những phương thế ấy, tôi có hiểu được rằng việc tiết chế lời nói là điều hoàn toàn thiết yếu hay không ?