Vạ tuyệt thông, hình phạt thể xác, những cuộc chay tịnh kéo dài, hình phạt bằng roi, những trận đòn roi nghiêm khắc… thật sự, không thể chấp nhận được, Luật Thánh Biển Đức thuộc về một thời đại khác. Nó còn có ích gì trong thời đại ngày nay ? Và đặc biệt là bộ quy tắc sám hối nổi tiếng mà chúng ta đang đọc trong những ngày này ?
Ngay chính tên gọi của nó cũng đủ để bị loại bỏ : bộ quy tắc sám hối, như thể chúng ta đang ở trong một nhà tù ! Hãy vứt bỏ tất cả những thứ này đi ! Và cả những tàn dư nhỏ nhất của những thực hành không tôn trọng phẩm giá vẻ vang của con người hiện đại, người cuối cùng đã trở thành thước đo của mọi sự.
Đúng vậy, có những thực hành vốn bình thường vào thời Thánh Biển Đức nhưng ngày nay sẽ là điều tai tiếng. Có vị viện phụ nào dám áp đặt những hình phạt roi nghiêm khắc lên các đan sĩ không ? Hmmm… nếu suy nghĩ kỹ…
Văn hóa phát triển, tư tưởng thay đổi. Chúng tinh tế hơn… có lẽ thế… nhưng chúng ta ít nhất cũng cần có một cái nhìn tổng quát. Và đáng để đặt ra một câu hỏi sâu xa hơn về bộ quy tắc sám hối này : Có phải chỉ đơn thuần là một sự lỗi thời, một tập hợp những thực hành đã quá cũ kỹ mà ngày nay không còn cần đến ? Hay đằng sau sự bác bỏ của chúng ta, còn ẩn chứa một vấn đề sâu xa hơn : cách chúng ta đối diện với những thiếu sót, sai lầm của mình, và rộng hơn là cách chúng ta xử lý điều mà ta thường gọi là cảm giác tội lỗi của mình ?
Nếu chúng ta muốn cất bộ quy tắc sám hối vào ngăn tủ, nếu chúng ta cảm thấy không thoải mái với những thực hành mà nó đề xuất, thì có lẽ không chỉ vì một số trong đó đã lỗi thời. Mà còn bởi vì nó đánh động chúng ta về một điều mà ta không muốn đối diện : bên trong chúng ta có những lệch lạc mà ta không hề muốn nhìn nhận hay sửa chữa.
Thế nhưng, chính bộ quy tắc này lại đi ngược lại thái độ đó. Mục tiêu của Thánh Biển Đức trước hết là giúp chúng ta ý thức về những hành vi không phù hợp—dù đôi khi ngài sử dụng những phương cách gây tranh luận. Nhưng xa hơn nữa, ngài muốn giúp chúng ta hiểu tại sao chúng ta lại có những thái độ đó. Mục tiêu không phải là trừng phạt, mà là chữa lành.
Bằng chứng là những lời cuối cùng trong bộ quy tắc sám hối mà chúng ta sẽ nghe vào ngày mai : «hầu cho họ được sửa đổi».
Mối bận tâm chính của Thánh Biển Đức khi kết thúc bộ quy tắc này chính là sửa chữa, hay nói đúng hơn, chữa lành những thiếu sót, mà ngài coi như những căn bệnh mà vị viện phụ phải điều trị như một thầy thuốc giỏi. Và Thánh Biển Đức hiểu rằng một thầy thuốc không chỉ chữa triệu chứng, mà phải tìm ra nguyên nhân của bệnh và đưa nó ra ánh sáng.
Nhưng đây không phải là một nhiệm vụ dễ dàng. Nhận ra những sai lầm trong hành vi của mình chưa bao giờ là điều đơn giản, vì nó đặt chúng ta vào một vị thế yếu đuối, nhất là trước chính bản thân mình—một điều mà chúng ta khó chấp nhận và xử lý.
Tuy nhiên, nếu ta giữ hình ảnh của căn bệnh, thì chừng nào nó chưa được chẩn đoán rõ ràng, thì chừng đó không thể có phương pháp điều trị hiệu quả.
Bước chẩn đoán này tuy khó khăn, nhưng nó khả thi. Bởi vì trong mỗi người chúng ta đều có khả năng tự nhận biết bản thân, nhìn nhận mình một cách sáng suốt. Chính khả năng này cho phép ta chấp nhận giới hạn của mình và vượt lên trên chúng.
Dĩ nhiên, kết quả không được đảm bảo ngay lập tức. Khả năng này không phải lúc nào cũng phát huy tác dụng ngay từ lần đầu tiên ; đôi khi ta phải thử lại nhiều lần mới có thể đạt được kết quả. Nhưng điều quan trọng là khả năng đó hiện diện trong chúng ta.
Thánh Biển Đức không hề nghi ngờ về điều đó. Bằng chứng là ngài sẵn sàng tiếp nhận một đan sĩ đã rời khỏi đan viện vì lỗi lầm của mình đến ba lần. Điều này có nghĩa là Thánh Biển Đức tin tưởng vào khả năng của con người trong việc ý thức về sai lầm của mình, hiểu được ý nghĩa của chúng, và cuối cùng là tiến bộ.
Tuy nhiên, ngài không ngây thơ : để vượt qua những thiếu sót của mình, cần có một phương pháp.
Do đó, người đan sĩ phải hứa hẹn—một cam kết thay đổi, và điều này cần được thốt ra thành lời.
- Người đan sĩ phải hứa hẹn trước tiên – Thứ tự thời gian phải phù hợp với trật tự hiện sinh : nếu không có quyết tâm cá nhân, thì sẽ không có tiến bộ.
- Người đan sĩ phải hứa hẹn một cách trọn vẹn – Không chỉ là một lời nói nửa vời, mà là một sự dấn thân toàn diện.
- Người đan sĩ phải hứa hẹn một sự sửa đổi toàn diện – Điều này đòi hỏi phải ý thức được lỗi lầm của mình.
- Người đan sĩ phải hứa hẹn sửa đổi tận gốc rễ của thói xấu – Không chỉ là sửa chữa hành động sai trái, mà còn phải loại bỏ nguyên nhân sâu xa đã gây ra nó.
Như vậy, bộ quy tắc sám hối không đơn thuần là một hệ thống kỷ luật chung, mà còn là một phương pháp giáo dục thực sự, chạm đến tận cội rễ của đời sống con người.
Những lỗi lầm mà nó chỉ ra không chỉ là những hành động sai trái, mà là dấu hiệu của một căn bệnh sâu xa hơn—đó là sự quy ngã, sự thu mình lại mà ngăn cản chúng ta hướng về Thiên Chúa.
Chính tấm lòng yếu đuối của chúng ta là nguồn gốc của những lỗi lầm này, và chính tấm lòng ấy cần được chữa lành.
Trái tim con người được tạo dựng để gặp gỡ Thiên Chúa. Đó là viễn cảnh mà ta phải đặt đời sống và hành động của mình vào. Quy tắc Thánh Biển Đức giúp chúng ta không chỉ dừng lại ở những lời tuyên bố tốt đẹp, mà còn biết cụ thể hóa cam kết không đặt điều gì lên trên Đức Kitô.
Điều này soi sáng mạnh mẽ cho mùa Chay mà chúng ta sắp bước vào.
Hoán cải, trở về với Thiên Chúa : Thánh Biển Đức cho chúng ta những phương thế rất cụ thể và thích hợp để thực hiện điều đó.