Chúng ta là đan sĩ, là những con người thiêng liêng!
Thật vậy, chẳng phải chúng ta đã khấn sống đời thiêng liêng đó sao? Điều này có nghĩa là chúng ta phải hoàn toàn tách khỏi những thực tại vật chất, chỉ còn sống trong đời sống thiêng liêng. Trong các văn bản của các thánh phụ Hy Lạp, hình ảnh ca đoàn thiên thần thường được dùng để diễn tả đời sống đan tu. Chúng ta phải sống như các thiên thần. Vật chất chỉ có thể làm chúng ta nặng nề. Hãy thoát ra khỏi nó và sống như những con người thiêng liêng.
Vấn đề là: điều này lại hoàn toàn không – nhưng thật sự là hoàn toàn không – phù hợp với điều thánh Biển Đức dạy chúng ta trong chương mà ta vừa nghe về những tu sĩ phục vụ bếp. Cũng như trong nhiều điểm khác, ở đây thánh Biển Đức hoàn toàn đứng trong đường lối của các thánh phụ sa mạc.
Hẳn các bạn còn nhớ lời khuyên của abba Sylvain. Một tu sĩ đến thăm và thấy các huynh đệ đang lao động, liền nói với vị lão phụ: « Đừng làm việc vì của ăn hay hư nát; vì Maria đã chọn phần tốt hơn ». Abba liền bảo môn sinh: « Zacharie, đưa cho vị khách một cuốn sách và dẫn anh ấy vào phòng riêng ». Khi giờ thứ chín đến gần, vị khách chăm chú nhìn ra cửa, chờ có ai đến gọi đi ăn. Nhưng chẳng ai đến, nên cuối cùng anh đứng dậy, tìm đến vị lão phụ và hỏi: « Thưa abba, hôm nay các huynh đệ không ăn sao? ». Abba đáp: « Có chứ. Nhưng con là người thiêng liêng, con đâu cần thức ăn xác thịt. Còn chúng ta là những người xác phàm, nên chúng ta phải ăn, và vì thế, chúng ta lao động. Con đã chọn phần tốt hơn: cả ngày đọc sách và không cần ăn gì xác thịt ». Nghe vậy, vị khách phủ phục và nói: « Xin abba tha lỗi cho con ».
Đó chính là một giáo huấn thực tế mà thánh Biển Đức hoàn toàn đón nhận như của mình.
Giờ đây, ta hãy đặt chương 35 vừa đọc vào bối cảnh của nó. Nó thuộc một khối chương, từ chương 31 đến chương 41, tạo thành phần đầu tiên của một mục quan trọng trong Luật dòng, nơi thánh Biển Đức bàn về điều ta có thể gọi là đời sống hằng ngày của người đan sĩ. Ngài nói đến tổ chức vật chất của cộng đoàn Biển Đức, nhưng mối bận tâm chính của vị luật sĩ – như lộ rõ qua các chương ấy – không phải là để thiết lập một “bộ máy vận hành hiệu quả”, mà là để khắc ghi vào tâm trí các đan sĩ tầm quan trọng cốt yếu của thực tại vật chất, hay đúng hơn, là mối liên hệ thiết yếu giữa thực tại vật chất và thực tại thiêng liêng.
Chương 31, mở đầu cho phần này bằng việc mô tả vai trò của quản lý, đã nói rất rõ điều ấy: những phẩm chất của người quản lý không trước hết là sự hiệu quả trong điều hành – dù điều đó dĩ nhiên vẫn rất tốt – mà là khả năng lắng nghe và thấu hiểu nhu cầu của người khác; là khả năng, qua việc quan tâm đến những thực tại vật chất, xây dựng và duy trì những mối tương quan huynh đệ chất lượng.
Cũng với tinh thần ấy, thánh Biển Đức sau đó nói đến các dụng cụ và đồ dùng của đan viện – những thứ, với vị viện phụ, là cơ hội để tạo nên mối dây liên kết giữa người nhận và người trao.
Cũng vậy khi ngài nói đến vấn đề sở hữu – đúng hơn là tật xấu đáng ghét của lòng chiếm hữu – trong hai chương kế tiếp. Thánh Biển Đức biết rất rõ rằng chúng ta không thể sống mà không dùng đến những thực tại vật chất. Nhưng ngài đặc biệt chú ý đến thái độ nội tâm của người sử dụng chúng. Vấn đề không nằm ở bản thân thực tại vật chất – vốn là điều con người có thể cần một cách chính đáng – mà nằm ở thái độ nội tâm đối với nó. Vì thế, ngài vừa dạy rằng mọi người phải được cung cấp điều cần thiết một cách công bằng, lại vừa nhấn mạnh rằng phải tận diệt đến tận gốc rễ tật xấu đáng ghét của lòng chiếm hữu trong đan viện.
Và giờ đây, thánh Biển Đức bước vào một chủ đề nhạy cảm: việc nấu nướng và ăn uống, không ngại đi vào những chi tiết rất cụ thể.
Biết rằng đây là những vấn đề nhạy cảm đặc biệt, thánh Biển Đức không ngần ngại đi sâu vào từng chi tiết. Mục tiêu không phải là kiểm soát mọi thứ qua một hệ thống luật lệ rắc rối, mà là giúp chúng ta sống những thực tại không thể tránh khỏi của đời sống con người – ăn và uống – sao cho, nhờ đó, chúng ta được gần Chúa hơn, sao cho chúng mang lại lợi ích thiêng liêng. Như thường lệ, thánh Biển Đức tìm kiếm sự hiệp nhất sâu xa nơi con người, vốn vừa đắm mình trong những điều cụ thể, vừa khao khát những thực tại cao siêu.
Vì thế, chương nói về nhà bếp không bàn trước hết về món ăn cần chuẩn bị, mà – dùng chính lời của thánh Biển Đức – bàn đến “phục vụ lẫn nhau”, “phân phát”, “sự yếu đuối”, “chu toàn bổn phận không buồn sầu”, “công phúc”, “bác ái”. Vấn đề không chỉ là bảo đảm có đủ cái ăn, mà là sống những thực tại ấy trong tư cách một đan sĩ; khởi đi từ thực tại con người để tiến về gần Thiên Chúa. Chúng ta phục vụ Thiên Chúa không chỉ trong nhà nguyện, mà cả trong nhà ăn – nơi cách chúng ta ăn uống – và trong nhà bếp – nơi cách chúng ta nấu nướng. Cả con người và cả cuộc sống của chúng ta đều được thánh hiến cho Thiên Chúa.
Luật dòng nhấn mạnh đến sự hiệp nhất sâu xa nơi con người chính là vì Luật biết rõ: đó là điều không sẵn có. Toàn bộ lịch sử linh đạo cho thấy: con người thường lắc lư giữa hai thái cực – một mặt là đời sống thiêng liêng phi thực tế, mặt khác là sa lầy trong vật chất đến mức ngộp thở.
Tùy từng thời đại, đã có những cộng đoàn “có vẻ thiêng liêng” được khai sinh, lớn mạnh rồi lụi tàn, khi dần đánh mất sự gắn bó với thực tế và rơi vào những lạm dụng nguy hiểm.
Người ta cũng từng chứng kiến những đan viện tự giam mình trong thành công vật chất – đôi khi rất ngoạn mục – nhưng cuối cùng lại bóp nghẹt chính mục đích thiêng liêng mà thành công ấy phải phục vụ.
Điều đúng với các cộng đoàn, cũng đúng – theo một cách tương tự – với mỗi người chúng ta.
Vậy chúng ta đang làm gì để bảo đảm sự hiệp nhất sâu xa nơi chính mình, như thánh Biển Đức dạy?
Chúng ta có tìm được sự quân bình đúng đắn giữa đời sống thiêng liêng và đời sống cụ thể không?
Hay nói đúng hơn: chúng ta có khám phá ra rằng Thiên Chúa không được tìm thấy bên ngoài đời sống thường ngày – kể cả trong những khía cạnh bình thường nhất – không?
Chúng ta có muốn điều ấy không? Hay chúng ta tưởng mình khôn hơn cả Luật dòng, và chấp nhận mạo hiểm để rồi rơi vào hoặc một thứ đạo đức thiêng liêng giả tạo, hoặc một thứ vật chất trống rỗng?
Qua những huấn lệnh tưởng chừng rất thường nhật, thánh Biển Đức chạm đến tận căn cốt của đời sống con người và muốn giúp chúng ta hiểu, khám phá nơi đó một sự quân bình đích thực – điều sẽ nâng đỡ bước đường chúng ta tiến về với Thiên Chúa.
Còn lại là ở nơi chúng ta chọn lựa!