Với vấn đề rất cụ thể là giờ giấc của các bữa ăn, chúng ta đang dần đi tới phần kết của phần thứ nhất trong bản đọc liên tục Luật Thánh Biển Đức, phần nói về tổ chức đời sống vật chất của đan viện. Cũng như đối với toàn bộ phần phụng vụ hay bộ luật sám hối, ta có thể nhìn vào toàn bộ các chương này dưới hai góc độ: hoặc chú ý đến những phương tiện cụ thể mà thánh Biển Đức dùng để tổ chức cộng đoàn, hoặc tìm hiểu điều ẩn sau những lựa chọn cụ thể ấy, điều diễn tả một cái nhìn nhất định về đời sống đan tu cộng đoàn và về con người khao khát trở nên đan sĩ – hai điều này, đối với thánh Biển Đức, hoàn toàn không mâu thuẫn.
Trước hết, thật đáng chú ý là thánh Biển Đức rất cẩn thận mô tả cả những phương tiện đơn sơ nhất giúp đan sĩ tiến bước. Hôm nay, đề tài là giờ giấc của các bữa ăn, thay đổi tùy theo mùa và công việc đồng áng; những ngày trước, là lượng thực phẩm và đồ uống. Nhưng các chỉ dẫn này vượt xa phạm vi vật chất thuần túy. Ta thấy rõ điều đó qua danh sách các phẩm chất mà một quản lý (cellérier) cần có; qua mối tương quan với của cải vật chất và quyền sở hữu; qua việc phục vụ bếp núc lẫn nhau; qua sự chăm sóc bệnh nhân, người già và trẻ em. Trong tất cả những trường hợp ấy, thánh Biển Đức dường như đang vẽ, như trong khoảng trống, một bức chân dung con người theo cách ngài nhìn nhận.
Một nét đầu tiên của bức chân dung ấy, thoạt nhìn có vẻ tiêu cực nhưng thật ra rất thực tế, là: con người không phải một khối thống nhất, hoàn toàn trắng hoặc hoàn toàn đen. Con người là một tổng hòa phức tạp của nhiều thực tại, đôi khi mâu thuẫn, thường là mâu thuẫn, mà đời sống đan tu, về nguyên tắc, phải dần dần giúp họ thống nhất lại.
Người đã dâng mình cho Thiên Chúa chưa hẳn đã là thánh : đó vẫn là người có xu hướng tích trữ những của cải vô ích; là người chăm sóc bệnh nhân được trao phó cho mình một cách hời hợt; là bệnh nhân khéo léo lợi dụng tình trạng bệnh tật để xin những thứ mình không thực sự cần, nhằm thỏa mãn sở thích cá nhân ; là người tìm kiếm hư danh từ bất cứ điều gì, kể cả từ việc đọc sách trước công chúng !
Nhưng đó cũng là người sẵn sàng hiến thân trọn vẹn và vô điều kiện cho cộng đoàn; là người sẽ học được rằng tự do đích thực đi qua sự làm chủ của cải vật chất, kể cả những gì cần thiết ; là người sẽ nhận ra Đức Kitô nơi những anh em yếu đuối nhất ; là người không ngần ngại làm điều thiện khi cơ hội đến, dù phải hy sinh.
Một điểm đáng chú ý trong toàn bộ phần nói về tổ chức vật chất này, là thánh Biển Đức tìm cách dạy cho đan sĩ biết giữ một khoảng cách lành mạnh với nhu cầu và ước muốn của chính mình. Chẳng hạn, về giờ giấc bữa ăn : họ không ăn khi cảm thấy đói, khi có ham muốn bên trong gọi là “cảm giác thèm ăn”, nhưng ăn vào giờ cố định, dựa theo tiêu chí bên ngoài là mùa và công việc.
Thánh Biển Đức ít dành chỗ cho cảm xúc. Đúng hơn, ngài muốn tích hợp cảm xúc vào trong một toàn thể rộng lớn và được sắp xếp hợp lý hơn, nơi mà lý trí và vâng phục sẽ thiết lập một trật tự nội tâm đích thực. Mục tiêu của thánh Biển Đức là một công trình xây dựng nội tâm, và để bền vững, công trình ấy phải xuất phát từ thực tế – thực tế của chính con người chúng ta. Luật của ngài, vì thế, là một trường học vững chắc của tinh thần thực tế.
Một hệ quả quan trọng có thể diễn tả như sau : Đan sĩ “thành công”, nếu có thể gọi như vậy, không phải là người thực hiện tuyệt đối mọi chi tiết của Luật mà chưa từng vi phạm. Ta vẫn gặp những “nhà vô địch” về quy tắc, ràng buộc từng cử chỉ nhỏ nhất của mình bằng những chuẩn mực nghiêm ngặt, và thường áp đặt chúng lên người khác. Không, thánh Biển Đức không mời gọi ta siết chặt bản thân đến mức không để lộ bất cứ yếu đuối nào ; nhưng mời gọi ta hiểu rằng những yếu đuối và giới hạn – tất nhiên cần được định hướng để không cuốn ta đi – lại chính là con đường mà ân sủng sẽ đến với ta, là con đường dẫn ta đến cuộc gặp gỡ với Ngài.
Thiên tài của thánh Biển Đức là soạn một luật không phải cho những anh hùng phiêu lưu thiêng liêng, nhưng cho những con người đơn sơ, có thể gặp ở mọi nơi và mọi thời, những người vừa có giới hạn vừa có khả năng đạt đến một mức hiểu biết bản thân, rồi dùng hiểu biết ấy để dâng mình cho Thiên Chúa cách trọn vẹn hơn.
Có lẽ, ngoài các yếu tố lịch sử hay chính trị, chính điều này đã làm nên sức sống của một bản Luật, đến nay vẫn hướng tới những con người như thế : những người vừa hữu hạn vừa “có khả năng thuộc về Thiên Chúa”. Nếu chúng ta thuộc số ấy, ta có thể hy vọng, như thánh Biển Đức nói ở đoạn kết, thực hành được “quy luật nhỏ bé này” viết cho những người mới bắt đầu.
Luôn ghi nhớ trong tâm trí rằng ta luôn là người mới bắt đầu sẽ giúp ta tránh được nhiều ảo tưởng ; giúp ta vượt qua những ác cảm hay lười biếng ngăn cản việc phục vụ Thiên Chúa và anh em thật sự ; khơi dậy nơi ta điều tốt nhất để nó được bộc lộ và triển nở – không phải qua những hành động ngoạn mục hay phi thường, nhưng đơn giản là bằng cách thực hành, trong đời thường, sự hiểu biết bản thân khiến ta vừa thận trọng vừa can đảm, biết đón nhận cả thành công lẫn thất bại mà không nản lòng hay tự cao, và nhờ đó dần dần có được trong tim sự bình an, nguồn mạch đích thực của mọi việc lành.
Làm đan sĩ Biển Đức, và càng hơn nữa khi ở trong trường học Xitô, chính là như thế, qua từng chi tiết của đời sống hằng ngày. Khi dẫn ta đến đan viện, Thiên Chúa ban cho ta cơ hội này. Còn lại, là do ta lựa chọn.